प्रत्येक वर्षी ५ जून हा दिवस 'जागतिक पर्यावरण दिन' म्हणून साजरा केला जातो. पर्यावरणाची गुणवत्ता वाढवणे, समस्या व संवर्धनाविषयी जागरूकता निर्माण करणे आणि पर्यावरणविषयक निर्णय घेण्याची क्षमता निर्माण व्हावी, म्हणून पोषक वातावरणाची निर्मिती करणे, याच उद्देशाने मंगळवारी ५ जून रोजी जागतिक पर्यावरण दिनानिमित्त जव्हार तालुक्यातील हिरडपाडा येथे वन व वन्यजीव संवर्धन संस्था जव्हार च्या वतीने पर्यावरण जनजाग्रुती व श्रमदान कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले होते.पर्यावरण हा शब्द मूळ फ्रेंच शब्द वातावरणापासून आला आहे. आजूबाजूला म्हणजे भोवताल. पर्यावरण हे सजीव वस्तूंचे सभोवतालचे वातावरण आहे जे सजीव किंवा निर्जीव वस्तूंमधील संवाद आणि परस्परसंवादाद्वारे तयार होते. पहिल्या महायुद्धानंतर मानवांनी निसर्गावर विविध प्रकारचे प्रभाव पाहिले. त्याचप्रमाणे औद्योगिक क्रांतीच्या परिणामी त्याचे दूरगामी गंभीर परिणाम मानवजातीवर पडू लागले. माणूस हा पर्यावरणाचा अविभाज्य भाग आहे. परंतु पर्यावरणाच्या प्रत्येक बाबींमध्ये मानवी हस्तक्षेप वाढत आहे. म्हणूनच, पर्यावरण आपत्तींच्या वैज्ञानिक अभ्यासासाठी आणि त्यांच्या प्रभावी प्रतिसादासाठी शिक्षण महत्त्वपूर्ण झाले आहे.Environmentमॅक्स रिपोर्टमॅक्स ब्लॉग्जFact CheckNews Updateमॅक्स व्हिडीओमॅक्स किसानMax हिंदीMax Woman
Home > मॅक्स ब्लॉग्ज > पर्यावरणाप्रती जागरूकता...
पर्यावरणाप्रती जागरूकता आवश्यक
दरवर्षी 5 जून हा दिवस 'जागतिक पर्यावरण दिन' म्हणून साजरा केला जातो. पर्यावरण दिन साजरा करण्याचे मुख्य उद्दीष्ट म्हणजे पर्यावरणाची गुणवत्ता वाढविणे, समस्या व संवर्धनाविषयी जागरूकता निर्माण करणे आणि पर्यावरणीय निर्णय घेण्यास अनुकूल वातावरण निर्माण करणे असल्याचे सांगणारा लेखक विकास मेश्राम यांचा लेख पर्यावरण दिनानिमीत्त पुनः प्रकाशित करीत आहोत.
Subscribe to Notifications
By - विकास मेश्राम
Update: 2022-06-05 10:15 GMT
पर्यावरणाप्रती जागरूकता आवश्यक
पर्यावरण हा शब्द मूळ फ्रेंच शब्द वातावरणापासून आला आहे. आजूबाजूला म्हणजे भोवताल. पर्यावरण हे सजीव वस्तूंचे सभोवतालचे वातावरण आहे जे सजीव किंवा निर्जीव वस्तूंमधील संवाद आणि परस्परसंवादाद्वारे तयार होते. पहिल्या महायुद्धानंतर मानवांनी निसर्गावर विविध प्रकारचे प्रभाव पाहिले. त्याचप्रमाणे औद्योगिक क्रांतीच्या परिणामी त्याचे दूरगामी गंभीर परिणाम मानवजातीवर पडू लागले. माणूस हा पर्यावरणाचा अविभाज्य भाग आहे. परंतु पर्यावरणाच्या प्रत्येक बाबींमध्ये मानवी हस्तक्षेप वाढत आहे. म्हणूनच, पर्यावरण आपत्तींच्या वैज्ञानिक अभ्यासासाठी आणि त्यांच्या प्रभावी प्रतिसादासाठी शिक्षण महत्त्वपूर्ण झाले आहे.
सन 1907 मध्ये प्रकाशित झालेल्या मॅन अँड नेचर या पुस्तकात जॉर्ज पर्कीन आणि मार्श यांनी मानव उपयोग करीत असलेल्या नैसर्गिक संसाधनांचा वापर व त्याचे दुष्परिणाम यावर चर्चा केली. पर्यावरणीय शिक्षणावरील हे त्यांचे पहिले पुस्तक आहे. 1899 मध्ये पॅट्रिक गेडेस यांनी आउटलुक टॉकची स्थापना केली. या संस्थेचे कार्य 'पर्यावरण शिक्षणाची व्यापकता वाढवून सुधारणा करणे' होते. जागतिक वातावरणाचे रक्षण व पालनपोषण करणे ही मानवांची जबाबदारी आहे.पर्यावरणीय शिक्षणः यामध्ये प्रत्येकाने पर्यावरणाविषयी ज्ञान, समज, कौशल्य, जागरूकता आणि वास्तविक अनुभव घेऊन स्वतःची सकारात्मक दृष्टीकोन निर्माण केली. पर्यावरणीय शिक्षण ही एक आजीवन प्रक्रिया आहे आणि हे शिक्षण सर्व शालेय स्तरावर औपचारिक आणि अनौपचारिक स्वरूपात होईल; जेणेकरून पर्यावरणाविषयी एक सुसंगत आणि संतुलित दृष्टीकोन प्रत्येक मानवामध्ये निर्माण होऊ शकेल. पर्यावरणीय शिक्षणाचे मुख्य उद्दीष्ट आपल्या देशातील पर्यावरणाची गुणवत्ता विकसित करणे, लोकांमध्ये पर्यावरणाचे संरक्षण आणि संवर्धनाची भावना जागृत करणे आणि निर्णय घेण्याची क्षमता विकसित करणे हे होते.
असतात. म्हणजे त्या अभ्यासात केलेल्या विचारांचा वा परिणामांचा आपल्यावर काय परिणाम होईल, त्याबद्दल सर्वसामान्य अनभिज्ञ असतात. अनेकदा त्या संशोधनातील अत्यंत छोट्या मुद्द्यावर रान उठविले जाते. परंतु त्यातून होणाऱ्या मोठ्या नुकसानाकडे लक्ष दिले जात नाही. समाजाला त्याच्या भाषेत व त्यांच्या दैनंदिन व्यावहारिक गोष्टींमध्ये पर्यावरणीय संशोधनाचा अंतर्भाव करून त्यासाठी योग्य ती उत्तरे मिळत नाहीत. समाजशास्त्रीय वा समाजातील सवयींमध्ये बदलासंबंधी मार्गदर्शन अभावानेच आढळते. त्यामुळे आपल्या परिसरातील हवेच्या प्रदूषणात झालेली वाढ, ध्वनिप्रदूषणाचा अतिरेक किंवा जल प्रदूषणाचा परिणाम याबाबत सार्वत्रिक पातळीवर निषेध किंवा त्यांना जबाबदार यंत्रणांचा निषेध करण्यापलीकडे आपल्या समाजातील सुबुद्ध नागरिकांचीही उडी जात नाही. यावर उपाय सुचविणे आपापल्या शक्तीनुसार त्या आपल्या परिसरात योग्य त्या यंत्रणांचा वापर करून राबविणे किंवा त्या संबंधातील उपाययोजनांचा पाठपुरावा करणे यासाठी सर्वसामान्यांनी स्वयंसेवी वृत्तीने काम करण्याची गरज आहे.
पर्यावरण शिक्षण शाळा-महाविद्यालयांत आल्यावर लहान मुलांच्या माध्यमातून त्यांच्या अभ्यास परीक्षामधून पर्यावरणाची परिभाषा हळूहळू पसरू लागली. घरगुती कचऱ्याचे वर्गीकरण, कंपोस्टिंग, जल प्रदूषण, वायू प्रदूषण, व्हर्मी कंपोस्टिंग, गांडुळ खत, रेन वॉटर हार्वेस्टिंग, सोलर अशा अनेक शब्दांचा आपल्या दैनंदिन बोलण्यात समावेश होऊ लागला. जागतिक पर्यावरण परिषदा, त्यात वाचले जाणारे क्लिष्ट प्रबंध, त्यामध्ये दिली जाणारी सांख्यिकी माहिती आणि त्या माहितीचा उद्गम व सत्यासत्यता याबद्दल सामान्य खातरजमा करण्याची काही व्यवस्था नसते. होणाऱ्या संशोधनाबद्दल, संशोधकाबद्दल तसेच या संशोधनासाठी आर्थिक रसद पुरवणाऱ्याबाबतही पुरेशी माहिती न मिळाल्याने या संशोधनवृत्तांवरही सर्वांचा पूर्ण विश्वास नसतो. अनेकदा तर या संशोधनाचा व संशोधकांचा हवाला देऊन परस्परविरोधी दावेही केले जातात. या संशोधन परिषदांतील किंवा जागतिक संघटनांच्या अहवालातील निष्कर्ष हे अनेकदा सामान्य माणसाला न कळणारे